29 Şubat 2016
Rus uçağının düşürülmesini bir kenarda tutarak başlayalım. Uluslararası ilişkilerde devletlerin önceliği ve nasıl davranacağı genel kurallarının ne olduğunu bilmeyen yoktur. On dört yıldır Türkiye’ yi sıfır sorunla yönettiğini iddia eden iktidarın, Rusya ile ilişkilerini, bugün hangi noktaya geldiğimizi de varın siz değerlendirin.
Osmanlı-Rus, Türkiye- Sovyetler ilişkilerinin hangi aşamalardan geçtiği de hepimizce bilinen olaylar-savaşlar zinciri ile hafızalarımızda yer etmiştir. Son dönem devam edip giden Karabağ çıkmazı, Sovyetler Birliği coğrafyasında komünist anlayışın Azerbaycan ile Ermenistan arasında yaratılan, Ruslarca bugün de desteklenen, kaşınan ve de bitmeyen Dağlık Karabağ sorunudur. Bu soruna tuz-biber eken Ermeni diasporasını unutmadan unutturmadan izlemeye devam edelim.
Karabağ’ın tarihi geçmişinde Hıristiyan Albanların varlığını, Arap akınlarından sonra Albanların bir kısmının İslâm’ı, diğer kısmının Hıristiyanlığı, Hıristiyan ahalinin daha sonra Gregoryen-Ermenileştiğini beraberce hatırlayalım. 16. Yüzyıldan, 18. Yüzyıla kadar geçen zaman diliminde bazen Osmanlı bazen Fars hâkimiyetinde yaşandığını da ekleyelim. Sık sık küçük hanlıklarla hayatiyetini devam ettiren Karabağ, 1750 yılında Karabağ Hanı Azerbaycan Türkü Penah Ali Han’ın Şuşa kalesini yaptırmış ve burayı başkent yapmıştır. Böylece Şuşa ’nın hem halkının çoğunluğu hem de yöneticileri Azerbaycan Türkleri olmuştur.
1804–1813–1826–1828 Rus-İran savaşları sonrasında Rusya Çarlığı Azerbaycan hanlıkları üzerindeki kontrolünü tamamen ele geçirmiştir. 1813 Gülistan Anlaşması ile de Karabağ Hanlığı, Rusya Çarlığı ile birleştirilmiştir. Bundan sonra da Türk nüfusun bulunduğu bölgede etnik ve dini yapıyı değiştirmeye başlamıştır. Hıristiyan olan Rusya ile Hıristiyan Ermenilerin kaynaşması başlamıştır. Böylece Ermeni nüfus buraya yerleştirilmeye başlanmıştır. Bunun yanı sıra Osmanlı İmparatorluğu ve İran Ermenilerinin buraya göçü Ruslarca teşvik edilmiştir. 1828–1829 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra Edirne Anlaşması ile Osmanlı ve İran Ermenileri Azerbaycan Türklerinin çoğunlukta yaşadığı bölgeye taşınmıştır. 1853–1856 Kırım, 1877–1879 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasın da büyük sayıdaki Ermeni nüfus Güney Kafkasya’ya özellikle Karabağ’a yerleştirilmiştir. Öyle ki, 1831–1916 yılları arasında Ermeni Nüfusu 19.000’den 119.000’e çıkmıştır. Rus politikası Türk-Ermeni düşmanlığının da temelini atmıştır. Özellikle Rusya’da ki hareketlenmeler, kominizim 1905–1917–1918 ve de 1988 de bu karşıtlığı tetiklemiştir. Konuya kronolojik bakacak olursak;
1917 Bölgede 97.800 Ermeni (%52,3) 85.800 Azerbaycanlı (% 40,2) (%7,5) diğer yaşaması
1918 Azerbaycan Halk Cumhuriyeti ile Ermenistan Cumhuriyeti (Ararat) Anlaşmazlığının başlaması
1919 Hosrov Bey Sultanovu, Karabağ ve Zengezur’a vali olarak atanması
1919 Azerbaycan Halk Cumhuriyeti ile Ermeniler arasında ki Dağlık Karabağ geçici anlaşması
1920 Paris Barış Konferansı’nda Karabağ’ın Azerbaycan Toprağı olarak tanınması
1920 Azerbaycan ve Ermenistan’da Bolşevik yönetimin kurulması
1920 Azerbaycan-Ermenistan arasında Dağlık Karabağ toprak anlaşmazlığının devam etmesi
1921 Rus Komünist Kafkas Komitesi’nin bölge statüsünü belirlemesi
1921 Rus Komünist Kafkas Komitesi’nin Karabağ’ın Ermenistan’a devredilmesi kararı
1921 Rus Komünist Kafkas Komitesi’nin Karabağ’ın Ermenistan’a devredilmesi kararının iptali
1921 Dağlık Karabağ’a Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içinde özerklik verilmesi
1921 Azerbaycan özerk bölge sınırlarının çizilmesinde anlaşmazlık çıkması
1922 Sovyet Cumhuriyetlerinin birleşmesi SSCB Kurulması
1922 Anlaşmazlıkların devam etmesi
1923 Karabağ Özerk Bölgesi’nin kurulmasına ilişkin kararnamenin yayınlanması
1923 Toprak ve su paylaşım anlaşmazlığı
1923 Göçebelerin yer değiştirmesi ve sınır anlaşmazlığı
1924 SSCB ilk Anayasa’sının kabulü
1924 Özerk ve Otonom Bölge haklarının kısıtlanması
1924 Nüfus ’un %94,2 Ermenilerden %4 Azerbaycanlı olması
1924 Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi’nin Azerbaycan SSC’nin parçası olarak onaylanması
1925 Azerbaycan’ın diğer bölgelerinde yaşayan Ermenilerin Dağlık Karabağ’a yerleştirilmesi
1925 Dağlık Karabağ Özerk Bölge Mahkemesinin Kurulması
1926 Bölgede yaşayan 108.480 (%93,3) Ermeni, 7.188 (% 6,2) Azerbaycan Türkü’nün kalması (%0,5)dğ
1927 Azerbaycanlılar ile Ermenilerin çatışmasının devam etmesi
1927 Dağlık Karabağ Bölgesi Özerkliği Düzenlemesi
1936 Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi’nin SSCB Milletler Konseyinde 5 temsilci bulundurma hakkı alması
1936 Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi’nin bütçesi Azerbaycan’dan ayrılarak Moskova kontrolüne girdi
1937 Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi idari bölümle ilgili ayrıntıların getirilmesi
1937 Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi Azerbaycan SSC Yüksek Sovyet’i Prezidyum Bşk. lığına temsilci gön
1937 Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi’nde yargı işlemlerinin Ermenice olarak yürütülmesi
1939 SSCB Komünist Parti etkinliklerinin artması
1939 Tarım departmanlarının düzenlenmesi
1939 Azerbaycan SSC Komünist Partisi Merkez Komitesine G. Petrosyan’ın atanması
1945 Ermenilerin Moskova’dan Dağlık Karabağ’ın yönetimini talep etmeleri
1959 Komünist Parti baskısıyla “Karyagin” yer isminin “Füzuli” olarak değiştirilmesi
1959 Grigory Kalantarov Maliye Departmanı Başkanı olarak atandı
1964 Ermenilerin Moskova’dan Dağlık Karabağ’ın yönetimini talep etmeleri
1968 Ermenilerin Moskova’dan Dağlık Karabağ’ın yönetimini talep etmeleri
1970 Dağlık Karabağ Özerk Nüfus, % 80,5 Ermeni, %18 Azerbaycanlı
1977 Anayasası’nda Dağlık Karabağ Özek Bölgesi Azerbaycan SSC özerk bölgesi gösterilmiştir.
1977 SSCB Milletler Şurası’nda 3 Ermeni, 2 Azerbaycan Türkü görev almıştır.
1977 SSCB Anayasası Dağlık Karabağ ve Nahcivan Özerk Bölgesine birim statüsü teklifini sağladı
1978 Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi Azerbaycan’ın parçası sayıldı
1978 Mülk rejimi düzenlendi
1978 Azerbaycan SSC Anayasası Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi yargı sistemini yeniden onayladı
1979 SSCB Azerbaycan SSC de üzüm ve şarap sanayisinin kalkınması için karar aldı.
1979 Dağlık Karabağ Özerk Nüfus, %75,9 Ermeni, % 23 Azerbaycanlı
1980 Gorbaçov’un Glasnost ve Perestroyka ilanı, Dağlık Karabağ’ın Ermenistan’la birleşme talebi
1981 Dağlık Karabağ Özerk Bölge Statüsü Azerbaycan SSC Yüksek Sovyet’i tarafından kabul edildi.
1981 Azerbaycan SSC tarafından “Ateisttik Eğitimin Kuvvetlendirilmesi Kararı” alındı
1982 İşçi maaşlarının artırılması için Kolhozlara yetki verildi.
1988 Dağlık Karabağ Özerk Bölgesinin Ermenistan SSC’ ne geçmesine dair karar
1988 Dağlık Karabağ Özerk Bölgesinin Ermenistan SSC’ ne geçmesine dair kararın reddi.
1988 Ermenistan SSC, Dağlık Karabağ Özerk Bölgesinin Azerbaycan’dan Ermenistan geçme kararı
1988 Ermenistan, Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi ve Azerbaycan’da gösteri ve çatışmalar başladı
1988 Dağlık Karabağ Özerk Bölgesinin Ermenistan SSC’ ne geçmesine dair kararın reddi.
1988 Sıkıyönetim Dağlık Karabağ Özerk Yönetimini doğrudan Azerbaycan’dan aldı.
1988 Sıkıyönetim Dağlık Karabağ Özerk Yönetiminin yine Azerbaycan’ın parçası olduğu söylendi
1989 Dağlık Karabağ Özerk Nüfus, %76,9 Ermeni, % 21,5 Azerbaycanlı
1989 Volski Komisyonu Dağlık Karabağ’ın özerkliğini lağvetti
1989 Volski Komisyonu Kararı Mihail Gorbaçov tarafından desteklendi.
1989 Ermenistan Yüksek Sovyet’i Dağlık Karabağ Özerk Bölgesinin birleştirilmesine karar verdi
1989 Azerbaycan Yüksek Sovyet’i Prezidyumu, Ermeni kararını kabul etmedi
1991 Azerbaycan liderliği ile çatışmadan yararlanan Karabağlılar “Dağlık Karabağ Cumhuriyetini ilanı
1991 Azerbaycan Dağlık Karabağ Özerk Bölgesinin, özerkliğini kaldırdı.
1991 Azerbaycan Bağımsızlığını kazandı
1991 Ermenistan Bağımsızlığını kazandı
1991 Karabağ Ermenileri Azerbaycan’dan ayrılma talebinde bulundular.
İşte bütün bu yaşananlar sonucunda SSCB’nin yönetim sisteminden ve Ermenilerin ayrımcı amaçlarından kaynaklanan silahlı çatışmaların tırmanmasıyla 1992–1994 yılları arasında devam eden ilan olunmamış savaş neticesinde Rus destekli Ermeni güçler ULUSLARARASI toplum tarafından AZERBAYCAN toprağı olarak bilinen DAĞLIK KARABAĞ ÖZERK BÖLGESİNİ ve özerk bölge dışında kalan yedi bölgeyi (LÂÇİN-KELBECER-AĞDAM-CEBRAYIL-FÜZİLİ-KUBADLI ve ZENGİLAN) yani AZERBAYCAN’IN 1/5’ni işgal etmiş ve bu işgal aşamasında önce HOCALI KATLİAMI yaşanmıştır. Bir milyon AZERBAYCANLI’DA KAÇGIN durumuna düşmüştür.
Hocalı ’daki insanlık dışı soykırımının elemini unutmuyor, Azerbaycanlı kardeşlerimizin ve Türk Dünyası’nın acısını paylaşıyorum.
Kaynak: SSCB’ de Yarı Özerkliğin Hukuki Durumu:
Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi Örneği
Gülşen Paşayeva-Irade Bağirova-Kemal Makili-Aliyev-
Ferhad Mehdiyev makalesinden yararlanılmıştır.
Kenan Mutlu Gürses