10 Ekim 2023
M.S. 1827 - ABBAS MIRZA’NIN ÜÇKILISE’YI MUHASARASI
[4 AĞUSTOS ta İran ‘ın Azerbaycan orduları komutanı Abbas Mirza Üçkilise yakınlarındaki Aştarak köyüne geldi. General Krasavsky dört bin kişilik bir orduyla kalabalık İran ordusuna karşı bir meydan muharebesine cesaret edemedi. İran ordularında bulunan Karapapak askerleri Rusların arka taraflarına sarkarak Tiflis ile olan bağlantısını kesmek istedi. Bunun üzerine General Krasavky Gence ‘ye bir müfreze gönderdi. Askerlerin sayısı azalmasına rağmen bulunduğu mevki müstahkem olduğu için İran orduları Ruslara taarruz etmekten çekiniyorlardı. Aynı zamanda İran askerleri Üçkilise’yi de kuşattılar. Burada bulunan askerler teslim ol çağrısına ret cevabı vererek direnmeye devam ediyorlardı. General Krasavsky, Aştarak yakınlarındaki ordugâhından Üçkilise’ye çekilmeye başladı. Yollarda büyük zayiatlar vererek buraya ulaştı. İran kuşatmasının devam ettiği Üçkilise’de bulunan Ruslar kuvvetli top atışlarıyla İran askerlerini çekilmeye mecbur ettiler. (39 )
M.S. 16 AĞUSTOS 1838 BALTA LİMANI TİCARET ANTLAŞMASI
[Britanya Majestesi ile Osmanlı İmparatorluğu Sultanı arasındaki Ticaret ve Gemi Seferleri Antlaşması - İstanbul yakınındaki Balta Liman'da 16 AĞUSTOS 1838'de imzalanmıştır. (40 )
M.S. 1840 - TOTLU KİLİSESİ
[Erzincan (YERZINGA) Kazası'nda bulunan Surp Sarkis Ermeni Kilisesi'ne (TOTLU KİLİSE) bazı kişilerin ''Teftiş Ediyoruz'' diyerek tacizde bulundukları bildirildiğinden, bu durumun önlenmesi için Erzurum naibine ferman gönderildi (AĞUSTOS).] (41 )
M.S. 1840 - DERİ TİCARETİ VE ERZİNCAN
(…)[Deri imalatı Tokat'da XV. Yüzyıldan beri sürmekteydi. XVIII. yüzyıl başlarında kara yoluyla Samsun limanına getirilerek, oradan Rumeli'de, Eflâk'a kadar uzanan bölgede sahtiyanlar meşhurdu. Bizzat Tokatlı tüccarlar, Karaman ve Diyarbakır gibi tanınmış imalat merkezlerinden sağlamış oldukları mamulleri diğer renklerle karıştırmakta uzmanlaşmışlardı. Pamuklu ve basma imalatı da gelişmişti. Gayrimüslimlerin % 26'sı bu dalda çalışıyordu. Bu sanayi 1768–1774 savaşı sırasında durmuş daha sonra canlanmış ise de, 1840'lardan itibaren ithal mallara boyun eğmiştir. 18. yüzyılda Tokat'ta, Kastamonu ve Gümüşhane'den getirilen bakırdan tencere, tas, fener gibi eşyalar yapılmaktaydı. Bunlar, İstanbul ve Mısır'a ihraç olunuyordu. Ergani'deki maden ocaklarından sağlanan bakır cevheri Tokat kalhânesine getirilir ve burada işlenirdi. Devlet Küre'deki kalhâneyi korumak için Kastamonu ve çevresinde, Tokat bakırının satılmasını yasaklamıştı. Bu yüzyılda Tokat'ın bakır kapları hem doğuya İran ve Hindistan'a, hem de Avrupa'ya ihraç olunmaktaydı. Devlet dış Pazar ihtiyacını karşılamak için 1830'da Tokat kalhânesini ıslah hareketlerine girişti.
Kastamonu ticaret bakımından, Osmanlı devletinde önemli bir yere sahipti. 1752'de Kastamonu'da 32 mahalle mevcuttur. Madencilik ileridir. Maden eminleri madenlerde civar kaza halkını işçi olarak çalıştırmaktadır. Azdavay halkı buna bir örnektir. Küre-i nuhas bakır üretimi bakımından önemlidir. Bakırcılık, basma ve boyacılık sanatları Kastamonu'da epey gelişmiştir. Bogası (Astarlık kumaş) dokumacılığı, Kastamonu'da XVIII. yüzyılda ileridir. İstanbul esnafının astarlık kumaş istekleri, Kastamonu'ya yazıldığı gibi, bu sanayide ileri olan diğer şehirlere de yazılıyordu. 1755'de Kastamonu'ya yollanan emr-i şerîfte, yalnızca Kastamonu değil Denizli, İsparta, Eğridir, Uluborlu, Yalvaç, Kadıköy (Babadağ), Bolvadin, Alaşehir'de de işlenen astarlık kumaşların, belli uzunluk ve boylarına göre işlenmesi üzerinde durulmaktaydı.
Trabzon'da XVIII. yüzyılda dericilik mesleğinin önemli bir uğraş olduğu, debbağların diğer esnaflara göre, çok daha üstün oldukları görülmektedir. XVIII. yüzyılda bakırcılık ve bakır ticareti yaygın iken, bakır üretimindeki azalma nedeniyle bakırcılık XIX. Yüzyılda eski önemini yitirmiştir. Erzurum ve çevresi tüccarları Trabzon ile doğrudan ticaret yaptıkları gibi, İstanbul ve Rumeli kıyılarındaki kentlerle ticaretleri için de Trabzon'u transit olarak kullanmaktaydılar, Trabzon'a ticaret amacıyla Sivas'tan, Şebinkarahisar'dan, Tokat'tan, Canik'ten (Samsun), İran'dan, Kırım'dan, Rumeli'den, Gönye sancağından, Hopa'dan, Erzincan çevresinden, Cara ve Ahıska kazalarından, Kafkaslar'dan tüccarlar gelmekteydi.
XVIII. yüzyılda Trabzon'dan özellikle Balkanlar'a ve Anadolu'ya ihraç edilen mallar arasında ''Trabzon bezi'' diye bilinen ketenli dokumalar başta gelmektedir. Trabzon'da üretim kapasitesi yüksek ve gömlekten çarşafa kadar kullanım alanı geniş olan ketenli dokumalar 1794'te ''kirpas'' adı altında ''bilâ'' damga yani damga vergisi ödenmeden kaçak olarak Erzurum ve Diyarbakır taraflarına da götürülmekteydi.
Gürünlü tüccarların yanlarında getirdikleri mallar, Trabzon ve çevresinin her türlü kumaş gereksinimini karşılayacak çeşitliliği sahipti. Gürünlü tüccarlar da Trabzon'dan keten bezi satın almaktaydılar.
Tokat, Osmanlı İmparatorluğu'nun sanat ve ticaret yönünden en başta gelen şehirleri arasında yer almaktaydı. İpekli, pamuklu dokumacılık, boyacılık, bakırcılık yaygındı. Tokat pamukluları kalitelerinden dolayı Kırım ve çevresinde Fransız yünlü kumaşlarına göre daha çok tercih diliyordu. Tokat basmaları da çok meşhurdu. 1831'de Rusya ile yapılan ticaret anlaşmasında ihraç edilecek mamul maddeler arasında ''Tokat yorgan yüzü'nün bulunması dokumacılık ve boyacılık alanında Tokat'ın yerini gösterir. Çeşitli hanlardaki Ermeni tüccarların Avrupa, İran, Hindistan ile ticaret yapmaları ve Avrupa'lı tüccarların Tokat'ta bulunmaları ticaretin canlılığının bir göstergesidir. Tokat'taki gayrimüslimlerin ¼'ü bu dalda çalışmaktaydı. Bu sanayi dalı 1768–1774 savaşı sırasında durmuş, daha sonra canlanmış, 1840'tan itibaren ithal mallara boyun eğmiştir.
XVIII. yüzyılda Tokat, Kastamonu ve Gümüşhane'den getirilen bakır tencere, tas, fener gibi eşyalar, İstanbul ve Mısır'a yollanıyordu. Bakır yönünden XVIII. yüzyılda Tokat çok önemliydi. Daha önce belirttiğimiz üzere, devlet dış pazara yönelmek için, 1830'da Tokat kalhânesini ıslah hareketlerine girişti. AĞUSTOS 1836'da Tokat naibine ve Tokat kalhânesine nazır tayin olan Hamdi Bey'e yazılan fermanda kalhâneni üretim kalitesinin iyileştirilmesi için alınan tedbirler bildirildi. 1840/1841'de su metalürji tesisi kuruldu. Bu tesis Avrupa pazarlarına Tokat bakırı denen mamulleri ihraç etmeyi başardı. Ancak, 1880 sonlarına doğru kalhâne kapatıldı.
XVIII. yüzyıla Rumeli ve çevresinden Trabzon'a gelen tüccarların Rumeli tütün (Kırcaali, Yenice, Debre, Karlıova) getirdikleri görülmektedir.
Erzurum ve Erzincan yöresinden Trabzon'a gelen sahtiyenin pazarlanmasında Trabzon, Erzurum ve Erzincan tüccarlarının ortaklaşa çalıştıkları görülmektedir.] (42)
(39) Dr. Hasan OKTAY- Revan Hanlığı ve Hanları
(40) Reşat Gökhan BASAN-1838 BALTA LİMANI TİCARET ANTLAŞMASI VE 1/95 SAYILI ORTAKLIK KONSEYİ KARARI
(41) Prof. Dr. Pars Tuğlacı, tarih Boyunca Batı Ermenileri, s, 679
(42) Yücel Özkaya 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu, s, 152–153–154
Kenan Mutlu Gürses