25 Ocak 2024
7 Ağustos 1911
Taba-i gayr-i müslimenin askerliği ve tedrisat meselesi ve sair noktalar hakkında verilen takririn tetkikinin Meclis-i Vükelâ kararıyla Adliye, Harbiye ve Maarif nazırlarından oluşan bir encümene havale olunması. (Tanin)
11 Ağustos 1911
Hükûmetin, Patrikhâneler tarafından verilen takrirlerde yer alan taleplerin açıkça ortaya konulması için muhtelif ruhanî merkezlerden murahhas sıfatıyla bazı şahısların gönderilmesini istemesi. Çeşitli ruhanî merkezlerden seçilen murahhasların Adliye Nazırının nezdinde giderek görüşmelerde bulunmaları. (Tanin)
13 Ağustos 1911
Jöntürk gazetesinin Bâb-ı Âlî ile patrikhâneler arasında bir anlaşma olmasını büyük bir başarı olarak görmesi. (Tanin)
13 Ağustos 1911,
“Patrikhânelerin talepleri” başlıklı yazı. (Tanin)
15 Ağustos 1911
Patrikhânelerin müşterek olarak verdikleri takririn tedrisat ve askerlik meselelerine ait olduğu, Takrîrin 17 maddeden ibaret olan tedrisat kısmında; ders proğramlarından, muallim ve muallimlerin hukukundan, mekteplerin teftişinden, gayr-ı müslim mekteplerinden mezun olanların imtiyazlarından, Hükûmetçe bu mekteplere verilecek tahsisattan bahsedildiği. (Tanin)
23 Ağustos 1911
“Ermeni Patrikhânesi’nin Tahrirat-ı Umûmîyyesi” başlıklı yazı. (Tanin)
3 Ağustos 1913
Patrik Ohannes Arşoroni Efendi’nin, istifasını verdiği, onun bu isteğinin Ermeni Patrihânesi Meclis-Umûmîsi’nin yaptığı toplantı sonucunda kabul edildiği. (Tanin)
3 Ağustos 1913
“Tekfurdağı, Malkara ve Havalisi Hadisatı” başlıklı yazı. (Tanin)
10 Ağustos 1913
Edirne Valisi Hacı Adil Bey’in, Ermeni askerlerin vazifelerini çok iyi yaptıklarını, can siperâne hizmetlerde bulunduklarını, Edirne murahasahanesini ziyareti esnasında başrahibe anlattığı. (Tanin)
10 Ağustos 1913
“Edirne’de Ermeniler” başlıklı yazı. (Tanin)
11 Ağustos 1913
Piskopos Cevahirciyan Efendi’nin patrik kaymakamı seçilmesi ve yeni patrik seçilinceye kadar görevine devam edeceği. (Tanin)
12 Ağustos 1913
“Tekfurdağı ve Malkarası Vakası” başlıklı yazı. (Tanin)
16 Ağustos 1913
Doğu Anadolu’ya bir gezi yapan Ömer Naci Bey’in açıklamaları; “Doğu Anadolu’da Kürt-Ermeni meselesi değil de zâlim mazlum meselesi vardır. Şikâyetler yalnız Ermenilerin değildir. Kürtlerin de şikâyetleri vardır.” (Tanin)
20 Ağustos 1913
Yeni Patriği seçmek üzere Galata Kilisesi’nde toplanan Ermeni Patrikhânesi Meclis-i Umûmî’sinin, seçimin ertelenmesi yolunda gelen teklif üzerine, seçimleri 15 gün sonraya ertelemesi. (Tanin)
20 Ağustos 1913
1913 yılının Ağustosunda, Ramazan ayı içinde tatil nedeniyle, Şarkikarahisar ve Suşehri’ni gezmek için gelen Amerikan öğretmenlerinden Mister Hoborg, Şarkikarahisar’dan dönüşünde gece Suşehri’nde bahçede yatmaktayken martin kurşunuyla öldürülmüştü. (100)
M. S. 1914 - EÇMİYAZİN KATOGİKOSU’NUN BÜTÜN ERMENİLERE HİTABEN YAYIMLADIĞI AÇIKLAMANIN ÇEVİRİSİ
[Kataogikosluğun resmî yayını olan "Ararat" gazetesinin 1914 Ağustos tarihli nüshasından) İsa el-Mesih’in sözü ve ezeli ilahî irade ile bütün Ermenilerin Katogikosu, Ararat ana kilisesi yüce makamının şerefli patriği kutsal Eçmiyazi’nin Katogikosu Kevork,Saygıdeğer Başpiskoposlara, yüce Piskoposlara, saygıdeğer rahiplere, saadet sahibi ileri gelenlere, tüccar ve sanatkârlara ve alın teriyle geçimini temin eden çiftçilere, hayırlı ve makbul hizmetlerde bulunan öğretmenlere ve eğitmenlere, millî işlerle uğraşanlara özetle ana kilisenin bütün hakiki çocuklarına, İsa adına selamlar ve övgüler: (101)
30 Ağustos 1914
Osmanlı Hükümeti’nin savaş için seferberlik ilan etmesinden sonra Katogigos Kevork, Rus Çarı’na iletilmek üzere Kafkas Genel valisi Woronzoff Dachkof ’a 5 Ağustos 1914 tarihli bir mektub göndererek isteklerini anlatmıştı:.
30 Ağustos 1914
Eleşkirt Hudut Tabur Komutanlığı’ndan 3. Ordu Komutanlığı’na gönderilen raporda, sınıra yakın olan köylerdeki evleri arayan Rusların, buldukları silahları Ermenilere verdikleri, ayrıca bölgedeki Ermenilerin Rusya’ya kaçmak için propaganda yaptıklarının bildirilmesi. (KD. ED. S. 201)
2 Ağustos 1915
16-60 yaşları arasındaki erkek Ermenilerin Osmanlı ülkesinden dışarı çıkmalarına mâni olunması hakkında Dâhiliye Nezâreti’nden çeşitli vilâyet ve mutasarrıflıklara şifre telgraf.
(BOA. DH. ŞFR. Nr.54-A/251)
2 Ağustos 1915
İsyan eden Ermenilerle ilgili olarak Sivas Valisi Muanmmer Beyin telgrafı. (ATBD, sayı 85, b.2014)
4 Ağustos 1915
Erzurum, Adana, Ankara, Bitlis, Haleb, Diyârbekir, Sivas, Trabzon, Ma‘mûratü’l-azîz, Van Vilâyetleriyle Urfa, Canik, Mar‘as Mutasarrıflıklarına
Kalmıs olan Ermeni Katoliklerinin sevk ve ihrâclarından sarf-ı nazar edilmesilivâ/vilâyet nüfûsları mikdârının is‘ârı. Nâzır - Tal‘at - Fî 21 Temmuz sene [1]331 (BOA. DH. ŞFR. Nr.54-A/252)
4 Ağustos 1915
Kolordu Komutanı Süleyman Faik Paşa’nın Elazığ’dan, Midyat ve dolaylarındaki Ermeni isyanının bastırılması ile ilgili 3. Ordu Komutanlığına gönderdiği telgraf. (ATBD. Sayı 85,b.2013)
4 Ağustos 1915
Niksar’da bir köy evine sığınan silahlı Ermeni asilerle meydana gelen çarpışmalar hakkında.
(ATBD, sayı 85,b,2015)
5 Ağustos 1915
Hâriciye Nezâret-i Celîlesine
Ma‘rûz-ı Çâker-i Kemîneleridir.
26 Haziran sene [1]331 târîh ve 5723 mahrem numrolu tezkire-i âcizîye zeylenma‘rûzdur. Bî-taraf hükûmetler tâbi‘[iyye]tini hâ’iz Ermenilerden esbâb-ı zâtiye veyâ ticâriye serdiyle dâhilden hârice gitmek isteyenlere seferberlik nihâyetine kadar bir daha memâlik-i Osmâniyeye girememek üzere müsâ‘ade i‘tâsı ve hâricden ise herhangi tâbi‘iyyetde olursa olsun kimsenin dâhile kabûl olunmaması takarrür etmiş bulunmagla sefâret-i seniyyeye ona göre emr u ta‘mîmi menût-ı re’y-i fahîmâneleridir. Ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü'l-emrindir.
Fî 23 Temmuz sene [1]331 - Başkumandan Vekîli – Enver
5 Ağustos 1915
Seferberlik süresince tarafsız devletler tebasından olan kimselerin ülke dışına çıkmalarına geri dönmemek şartıyla izin verilebileceği, hangi tabiiyette olursa olsun ecnebilerin girişlerine müsaade olunmaması.
(BOA. HR. HU. Kr:109 D. 1/17)
9 Ağustos 1915
Eskisehir Mutasarrıflıgı'na
İhrâc olunan Ermeniler meyânında Rumların da sevkedildigi ve Ermeni â’ilelerinden istasyonda toplattırılarak sefîl bir hâlde sevk olundukları istihbâr edildi. Keyfiyyetin tahkîk ve is‘ârı.
(BOA. DH. ŞFR. Nr, 54-A/328)
9 Ağustos 1915
Haleb Valîsi Bekir Sâmî Bey'e
C. 15 ve 20 Temmuz sene [1]331. Erkekleri olmayan Ermeni â’ile ve kadınların büyük sehirlere tevzî‘i münâsib olamaz ancak küçük yasta ve bî-kes kalan kız ve erkek çocukları müteferrik sûretde İslâm karyelerine verilebilir. Fî 27 Temmuz sene 1331 – Nâzır (BOA. DH. ŞFR. Nr, 54-A/325)
10 Ağustos 1915
Erzurum, Adana, Ankara, Aydın, Bitlis, Haleb, Hüdâvendigâr, Diyârbekir, Sûriye, Sivas, Trabzon, Ma‘mûretü’l-azîz, Musul, Van Vilâyetleriyle, Urfa, İzmit, Canik, Zor, Karesi, Kayseri, Karahisâr-ı Sâhib, Mar‘as, Eskisehir, Nigde Mutasarrıflıklarına
Mahâll-i âhara naklolunan Ermeni ahâlînin mü’essesât-ı resmiyye ve eshâsa olan düyûnâtıyle ahâlî-i merkûmenin bunlar zimmetindeki matlûbâtının sûret-i itfâ ve istîfâsı hakkında kaleme alınan ta‘limâtnâme der-dest-i irsâl bulunmus olduğundan bunların simdilik defter-i mahsûsuna kaydıyla dâyinlerin te’mîni lüzûmu beyân olunur.
Fî 28 Temmuz sene [1]331 - Nâzır - Tal‘at - (BOA. DH. SFR, nr. 54-A/368)
11 Ağustos 1915
Erzurum, Adana, Ankara, Aydın, Bitlis, Haleb, Hüdâvendigâr, Diyârbekir, Sûriye, Sivas, Trabzon, Ma‘mûratü'l-azîz, Musul Vilâyetleriyle, Urfa, İzmit, Canik, Zor, Karesi, Kayseri, Karahisâr-ı Sâhib, Mar‘as, Eskisehir, Nigde Mutasarrıflıklarına,
Adana, Haleb, Mar‘as, Diyârbekir, Sivas, Trabzon, Ma‘mûratü'l-azîz, Erzurum ve
İzmit Emvâl-i Metrûke Komisyonu Riyâsetlerine
Nakledilen Ermenilerin emvâl-ı menkûlelerinin pek ucuz elden çıkarıldıgı ve suradan buradan toplanan erbâb-ı ihtikârın seyyi’e-i inhisârı olarak, yok behâsına satılarak ashâbının külliyen mütezarrır oldugu istihbâr olunuyor,
Tahliye edilecek menâtıka yabancı sübheli ve mâhiyeti mechûl hiç bir kimsenin duhûl ve seyrine müsâ‘ade edilmemesi, gelmisler varsa derhâl ihrâcı,
Bunlardan ucuz mâl almıslar varsa fesh-i bey‘ gibi tedâbîrlere mürâca‘atla kıymet-i asliyelerine ircâ‘ına gayret olunarak sûret-i kat‘iyyede menâfi‘-i gayr-i mesrû‘aya meydân verilmemesi,
Bunların istedikleri esyâyı götürebilmelerine müsâ‘âde edilmesi,
Götürmeyecekleri esyâdan durmakla bozulan esyâ ile havâ’yic-i zarûriyyeden olanların bi'l-müzâyede bey‘î,
Nakledilmemis olan esyâdan durmakla bozulmayacakların ashâbı nâmına muhâfazası,
Emvâl-i gayr-i menkûle îcâr ve rehin vefâ’en ferâg ve haciz gibi sâhib-i aslîsinin alâka-i mülkiyet ve tasarrufunu izâle etmeyecek ukûdâtın men‘i ve bidâyet-i hicretden simdiye kadar icrâ edilen ukûdâtın mefsûh addi,
Mukâvelât ve ukûdât-ı muvâza‘a-kârâneye meydân verilmemesi,
Bey‘ ve ferâg gibi mu‘âmelât-ı bey‘iyye-i kat‘iyyeye müsâ‘ade edilmesi ve ahbâbının arâzî ve emlâk istirâsının men‘ î iktizâ eder. (BOA. DH. ŞFR. Nr, 54-A/381)
Fî 29 Temmuz sene [1]331 - Nâzır - Tal‘at
11 Ağustos 1915
Adana, Ankara, Erzurum, Bitlis, Haleb, Hüdâvendigâr, Diyârbekir, Sûriye, Sivas, Ma‘mûretü'l-azîz, Musul, Trabzon, Van Vilâyâtıyla, İzmit, Urfa, Eskisehir, Zor, Canik, Kayseri, Mar‘as, Karesi, Kal‘a-i Sultâniyye, Nigde, Karahisâr-ı Sâhib Mutasarrıflıklarına,
Adana, Haleb, Mar‘as, Ma‘mûretü’l-azîz, Diyârbekir, Trabzon, Sivas, Canik, İzmit
Emvâl-i Metrûke Komisyon Riyâseti'ne
İhtidâ eden veyâhûd izdivâc edenlerle berây-ı teslîm ve terbiye sâyân-ı i‘timâd zevât nezdine bırakılan çocukların emlâk-i zâtiyyeleri ibkâ ve mûrisleri vefât etmis ise hisse-i irsiyyeleri i‘tâ olunur.
Fî 29 Temmuz sene [1]331 (BOA. DH. ŞFR. Nr, 54-A/382)
Nâzır - Tal‘at
12 Ağustos 1915
“Mühlet İtası”başlıklı yazı. (Tanin)
15 Ağustos 1915
Erzurum, Adana, Ankara, Bitlis, Haleb, Hüdâvendigâr, Diyârbekir, Sivas, Trabzon, Konya, Ma‘mûretü'l-azîz ve Van Vilâyetleriyle, Urfa, İzmit, Canik, Karesi, Karahisârı Sâhib Livâları, Mar‘as, Nigde, Eskisehir Mutasarrıflıklarına
Protestan mezhebinde bulunan Ermenilerden sevk olunmayanların sevkinden sarf-ı nazar olunması ve vilâyât dâhilindeki nüfûsları ve kalan ve sevk olunan mikdârının is‘ârı. Nazır (BOA. DH. ŞFR. Nr, 55/20)
15 Ağustos 1915
Erzurum, Adana, Ankara, Bitlis, Haleb, Hüdâvendigâr, Diyârbekir, Sivas, Trabzon, Konya, Ma‘mûretü'l-azîz, Van Vilâyetleriyle, Urfa, İzmit, Canik, Karesi, Karahisâr-ı Sâhib, Kayseri, Mar‘as, Nigde, Eskisehir Mutasarrıflıklarına
Ermeni meb‘ûs ve â’ilelerinin ihrâc edilmemeleri. (BOA. DH. ŞFR. Nr, 55/19)
Fî 2 Agustos 1331 – Nâzır
15 Ağustos 1915
Hüdâvendigâr Vilâyeti'ne
İstanbul'daki Bulgar Hastahânesi etibbâsından Doktor Nikolo'nun kâ’in pederi Ermeni milletinden fotografçı Papazyan'ın is‘âr-ı ahîre kadar te’hîr-i sevki.
Fî 2 Agustos sene [1]331 (BOA. DH. ŞFR. Nr, 55/21)
Dâhiliye Nâzırı Nâmına - Ali Münîf
15 Ağustos 1915
Erzurum, Adana, Ankara, Bitlis, Haleb, Hüdâvendigâr, Diyârbekir, Sivas, Trabzon, Konya, Van Vilâyetleriyle, Urfa, İzmit, Canik, Karesi, Karahisâr-ı Sâhib, Kayseri, Mar‘as, Nigde, Eskisehir mutasarrıflıklarına
İhrâc olunacak Ermenilerin asker, zâbitân ve zâbitân-ı sıhhiyye â’ilelerinin bulundukları mahallerde bırakılarak ihrâc edilmemeleri. Fî 2 Agustos 1331 - Nâzır
16 Ağustos 1915
C.Erzurum Vâlîsi 3 Agustos [1]331. Vilâyette sâkin bi'l-umûm Ermeniler Cebel-i Bereket livâ merkezi ve Islaca tarîki ile Cebele gönderilmektedir. Merkez-i vilâyetten simdiye kadar simendüferle Osmaniye'ye takrîben on iki bin ve kendi vesâ’it-i nakliyyeleriyle yine aynı istikâmete iki bin, ki tahmînen on dört, on bes bin Ermeni gönderilmistir.
Mersin ve Tarsus Ermenileri de kâmilen denilebilecek derecede kısmen simendüferle kısmen karadan Osmaniye'ye gönderilmis ve buralarda der-dest-i sevk az mikdârda Ermeni kalmıstır. Kozan, Haçin, Feke, Kars kazâları Ermenileri dahi araba ve mekkârî ile muhtelif zamanlarda Cebel-i Bereket'e gönderilmis ve kalan mikdâr da gönderilmekte bulunmustur. Bunlardan Kars ve Kozan'da pek az mikdârda Ermeni kalmıs Haçin ve Feke sevkiyâtına da germî verilmistir. Bunlardan simdiye kadar sevk edilen Ermenilerin mikdâr-ı hakîkîsi ile elyevm der-dest-i sevk bulunanları anlamak için mahalleriyle muhâbere etmekle kâbil olabilecektir.
Adana'da cihet-i askeriyyeye is yapmakta olan fabrikalarda çalışan hammâl ve amele taburlarında bulunan Ermeni efrâd-ı â’ileleri simendüfer kumpanyasının insâ’ât ve isletme kısmında bulunmaları ve daha ba‘zı sûretle kumpanya ve cihet-i askeriyye hesâbına is yapan kısımları ki tahmînen sevkinde bin türlü müskilâta tesâdüf olunuyor. Dâhil-i harb edilecek olur ise merkez ve mülhakâta sevk edilmemis daha on bes, on altı bin kadar Ermeni vardır. İzmit ve Kayseriye ve mevâki‘-i sâ’ireden gelmis bugün der-dest-i sevk Osmaniye'de on bin, Tarsus'da Gülek istasyonunda kezâ on bin kadar.. (BOA. DH. EUM, 2. Şb. 68/77)
17 Ağustos 1915
Haleb, Diyârbekir, Ma‘mûretü'l-azîz Vilâyetlerine ve Urfa Mutasarrıflıgı'na
Ordu-yı Hümâyûn Baskumandanlıgı'ndan Ermenilerin sevk edilecekleri menâtık ile sûret-i sevkleri hakkında Dördüncü Ordu Kumandanlıgı'na teblîgât îfâ edileceginden yine kemâ-fi's-sâbık sevkiyâta devâm olunması. Fî 4 Agustos sene 1331 – Nâzır (BOA. DH. ŞFR. Nr, 55/47)
17 Ağustos 1915
Antalya Mutasarrıflıgı'na
C. 23 Temmuz [1]331. Nüfûslarının azlıgına binâ’en oradaki Ermenilerin ihrâcına simdilik lüzûm yokdur. (BOA. DH. ŞFR. Nr, 55/59) Fî 4 Agustos sene [1]331 - Nâzır - Tal’at
17 Ağustos 1915
Hüdâvendigâr Vilâyeti'ne
Bilecik civârında Murâdça'da Almanya teb‘asından Maria Hunman'ın taht-ı nezâretinde bulunan Ermeni çocuklarının sevk olunmaması. (BOA. DH. ŞFR. Nr, 55/49) Fî 4 Agustos sene 1331 – Nâzır
17 Ağustos 1915
Adana, Ankara, Aydın, Beyrût, Haleb, Hüdâvendigâr, Sûriye, Konya, İzmit, Zor, Karesi, Kuds-i Serîf, Karahisâr-ı Sâhib, Eskisehir, Nigde, Kütahya Mutasarrıflıklarına
Simendüferde müstahdem Ermeni me’mûrlarıyla amele ve müstahdemîn-i sâ’ireden yedlerinde hizmetlerine â’id vesîka olanların â’ileleriyle birlikte şimdilik sevklerinden sarf-ı nazar olunması ve bunların mikdârının inbâsı. Fî 4 Agustos sene 1331 – Nâzır (BOA. DH. ŞFR. Nr, 55/48)
17 Ağustos 1915
Sivas Vilâyeti'ne
C. 2 Agustos [1)331. Öksüzhânedeki mu‘allime ve çocuklarının şimdilik orada Kalmaların da be’is olmadıgı.
(BOA. DH. ŞFR. Nr, 55/42) - Fî 4 Agustos sene 1331 – Nâzır
17 Ağustos 1915
Adana Vilâyeti'ne
Hârûniye nâhiyesindeki Alman misyonerlerinin eytâm-hânesinde ki Ermeni çocuklarına ilişilmemesi.
(BOA. DH. ŞFR. Nr, 55/43) - Fî 4 Agustos sene 1331 – Nâzır
17 Ağustos 1915
Ankara Vilâyeti'ne
Santik Çogozcıyan imzasıyla Yozgad'dan çekilen 30 Temmuz sene [1]331 telgrafnâme kopyesinin celb ve mütâla‘asıyla bunların zevclerinin ne olduğunun inbâsı.
(BOA. DH. ŞFR. Nr, 55/63) - Fî 4 Agustos sene [1]331 – Nâzır
17 Ağustos 1915
Bitlis Vilâyeti'ne
Bitlis ve Mus Ermenilerinin mevâki‘-i mâ‘lûmeye tesrî‘-i sevkleri lüzumu Baskumandanlık vekâletinden bildirilmistir. Ona göre iktizâsının îfâ ve inbâsı.
Fî 4 Agustos sene [1]331 (BOA. DH. ŞFR. Nr, 55/55) - Nâzır - Tal‘at
18 Ağustos 1915
Niğde Mutasarrıflıgı'na
Ermeni kızlarından ihtidâ edenlerin sû-i isti‘mâle kat‘iyen meydân verilmemek sartıyla İslâmlara tezvîci münâsibdir.
Fî 5 Agustos sene [1]331 – Nâzır – (BOA. DH. SFR, nr. 55/92)
18 Ağustos 1915
Kütahya Mutasarıflıgı'na
C. 28 Temmuz sene [1]331. Kütahya'ya gelen Ermenilerin cümlesi Haleb'e sevk edilecekdir. Bunlar için ihtiyâr olunacak her türlü masârıf muhâcirîn tahsîsâtından te’diye edilecekdir ve yüz bin guruşluk havâlenâme der-dest-i irsâldir. Fî 6 Agustos sene [1]331-Nâzır Nâmına – Subhî
19 Ağustos 1915
Hüdâvendigâr Vilâyeti'ne
C. 4/5 Agustos sene [1]331. Me’mûrîn, fiy’ât-ı hakîkiyyesiyle ve pesîn para ile Ermenilerden hâne satın alabilirler. BOA. DH. ŞFR. Nr, 55/107 - Fî 6 Agustos [1]331 - Nâzır Nâmına – Subhî
19 Ağustos 1915
“Rusların ve Ermeni Çetelerinin Yaptıkları Mezalim” başlıklı yazı. (Tanin)
M.S. 1915 - “ERMENI SOYKIRIM” IDDIASI, AÇIKÇA, ULUSLARARASI ARENADA “ERMENI SOYKIRIM ENDÜSTRISI”NE DÖNÜŞTÜRÜLMÜŞTÜR
[Osmanlı Devletini birtakım önlemler almaya zorlayan nedenler nelerdir?
Bu arada, Ermenilerin sıkça dile getirdiği gibi yer değiştirme sırasında 1,5 milyon Ermeni öldürülmediği gibi, Anadolu ve Rumeli’nin çeşitli bölgelerinden yer değiştirmeye tabi tutulan Ermenilerin sayıları ile yeni yerleşim merkezlerine ulaşanların sayılarının birbirini tutması, yer değiştirme sırasında herhangi bir katliam olayının olmadığını da ispat etmektedir.
Talât Paşa, 29 Ağustos 1915 tarihinde Hüdâvendigâr (Bursa), Ankara, Konya, Izmit, Adana, Maraş, Urfa, Halep, Zor, Sivas, Kütahya, Karesi, Niğde, Mamuretülaziz (Elazığ), Diyarbekir, Kara-Hisâr-ı Sâhib (Afyonkarahisar-Afyon), Erzurum ve Kayseri vali ve mutasarrıflarına gönderdiği bir şifre telgrafta “Sevk ve İskân”ın gayesini de şu şekilde açıklamıştır:
“Ermenilerin bulundukları yerlerden çıkarılarak tayin edilen mıntıkalara sevklerinden hükümetçe takip edilen gaye, bu unsurun hükümet aleyhine faaliyetlerde bulunmamalarına ve bir Ermenistan Hükümeti teşviki hakkındaki millî emellerini takip edemeyecek bir hale getirilmelerini temin esasına matuf olup, bu kimselerin imhası söz konusu olmadığı gibi, sevkıyat esnasında kâfilelerin hayatlarının emniyeti sağlanarak ve muhacirin tahsisatından sarfiyat yapılarak iaşelerine ait her türlü tedbir etraflıca alınmalıdır. Yerlerinden çıkarılıp, sevk edilmekte olanlardan başka yerlerinde kalan Ermeniler bundan sonra yerlerinden çıkarılmamalıdır. Daha önce de tebliğ edildiği gibi asker aileleriyle ihtiyaç nispetinde sanatkâr, Protestan ve Katolik Ermenilerin sevk edilmemesi hükümetçe kesin olarak kararlaştırılmıştır. Ermeni kafilelerine saldırıda bulunanlar veya bu gibiler derhal azl edilerek Divan-ı Harbilere teslim edilmelidir. Bu gibi olayların tekrarından vilâyet ve sancaklar sorumlu tutulacaktır”.
28 Ağustos’ta Dâhiliye Nezareti (İçişleri Bakanlığı), diğer hususların yanı sıra yerleri değiştirilenlerin sağlık durumlarının kontrol edilmesini, hastalara, hamile kadınlara ve bebeklere özen gösterilmesini emretmiştir. Yine hasta, kadın, çocuk ve yaşlıların demiryoluyla, geri kalanların atlarla ve arabalarla sevk edilmeleri, her kafileye yiyecek stoku sağlanıp, muhafız birliklerinin refakat etmesi kayda bağlanmış ve Müslüman halkın muhtemel saldırılarına karşı da emniyet tedbirleri alınmıştır. Hatta bu konuda teşebbüsü veya ihmali görülenlerin de Divân-ı Harbe (Askerî Mahkeme) verilmeleri, Protestan ve Katolik Ermenilerin sevk edilmemeleri vurgulanmıştır.
23 Temmuz 1915’te Boğazlıyan’da, 1 Ağustos 1915’te Fındıkcık’ta (Maraş), 9 Ağustos 1915’te Urfa’nın Germüş köyünde, 14 Eylül 1915’te Antakya’da (Musadağ), 29 Eylül 1915’te Urfa’nın içinde, 4 Nisan 1916’da Akdağmadeni’nde, 9 Nisan 1916’da Tosya’da, 1 Şubat 1917’de İslahiye’nin Şıhlı köyü civarında ve 5 Şubat 1917’de Eriklibel’de isyanlar çıkararak Türkleri katletmişlerdir. (102)
(100) Ermeni Komitelerin Amaçları ve Eylemleri, Gn. Kur. s, 138-139-140-141- 143-144-145-146-147-148-149
(101) Ermeni Emelleri ve İhtilalci Hareketlerine İlişkin Resim ve Belgeler, - Dıe Und Taten Armenıcher Revolutıonare, The Armenıan Aspirations and revolutionary Movements, Aspıratıons Mouvements révolutionnaires arméniens, Matbaa-ı Amire, s, 39
(102) Yrd. Doç. Dr. Celâl Pekdoğan-Ayntâb’daki Ermenilerin Sosyal Statüleri Ve Vakıflar
VE. Dipnotlarda verilen Arşiv Belgeleri
Kenan Mutlu Gürses